We werken samen met partners in de stad aan de thema’s en initiatieven die bijdragen aan de gezonde start van kinderen. Dit is inhoudelijk beschreven onder de kerntaak van de Jeugdgezondheidszorg omdat het daarmee nauw verbonden is.

Utrecht wil een gezonde stad zijn met inwoners die zich gezond voelen. We zien dat gezondheidsvaardigheden en een gezonde leefstijl van invloed zijn op een leven in een goed ervaren gezondheid.

Vergroten van toegankelijkheid van zorg, de preventieprogramma’s en gezondheidsbevordering
In 2019 zetten we samen met de stad verder in op het vergroten van de toegankelijkheid van zorg, de preventieprogramma’s en activiteiten voor gezondheidsbevordering. Hierbij staat 'het aansluiten' bij inwoners met lage gezondheidsvaardigheden centraal. We zien dat voor een deel van de inwoners de (digitale) systeemwereld voor zorg en ondersteuning te complex is en daardoor niet toegankelijk. Terwijl deze groep juist vaker een beroep doet op deze zorg en ondersteuning. We werken daarom samen met inwoners en partners uit de stad aan het vergroten van de toegankelijkheid van voorzieningen en zorg. We zetten hierbij het perspectief van de inwoner centraal en we baseren ons op recente kennis en inzichten uit de gedragswetenschappen, zoals beschreven door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in het rapport ‘Weten is nog geen doen’ (2017).

We brengen in 2019 verder in beeld wat er in de stad al gebeurt om de zorg, de preventieprogramma’s en activiteiten voor gezondheidsbevordering toegankelijker maken. Op basis van dit beeld dragen we waar nodig bij aan:

• Het vergroten van de kennis, expertise en het bewustzijn van professionals over welke uitdagingen inwoners met lage gezondheidsvaardigheden hebben.
• Het versterken van de vaardigheden van deze professionals om aan te sluiten bij inwoners met lage vaardigheden en zo ook aan hen goede zorg en ondersteuning te bieden.
• Het vergroten van de toegankelijkheid van de (digitale)systeemwereld, zodat deze ook voor inwoners met lage gezondheidsvaardigheden toegankelijk en begrijpelijk is.

Dit doen wij door het delen van kennis, het versterken van de netwerken en het ondersteunen van initiatieven in de stad die de toegankelijkheid van voorzieningen en zorg vergroten. Wij blijven hierbij samen met partners zoeken hoe we technologische ontwikkelingen kunnen benutten om de (preventieve) gezondheidszorg toegankelijker te maken voor inwoners met lage gezondheidsvaardigheden.
Ook bij onze eigen activiteiten en aanbod werken we aan het vergroten van de toegankelijkheid. We hebben hierbij aandacht voor specifieke groepen inwoners, bijvoorbeeld jongvolwassenen, ouderen, kwetsbare gezinnen en volwassenen, vluchtelingen en andere inwoners met een migratieachtergrond.

Steunen van de netwerken en initiatieven
We blijven bijdragen aan het versterken van de netwerken en initiatieven in de stad die zich richten op het versterken van gezondheidsvaardigheden of leefstijl van inwoners. We zien dat leefstijlthema’s vaak de ingang zijn om integraal te werken aan gezondheidsbevordering en het vergroten van gezondheidsvaardigheden. Wij werken samen met partners zoals scholen, gezondheidscentra, vrijwilligersorganisaties, kennisinstituten en inwoners aan actuele gezondheidsthema’s in de stad. Waar mogelijk brengen we initiatieven in een buurt of wijk samen zodat ze elkaar kunnen versterken. Wij hebben hierbij een adviserende, ondersteunde, verbindende en/of een faciliterende rol en brengen onze kennis en expertise over gezondheid in. Voorbeelden zijn:

• Het ondersteunen van scholen vanuit de JGZ bij het stimuleren van een gezonde leefstijl van leerlingen. Het gaat hierbij om thema’s zoals seksuele of psychische gezondheid, gezonde voeding of sport en bewegen.
• Het actief ondersteunen van activiteiten om de taalvaardigheid te vergroten. Zoals in Overvecht de Taalalliantie en in Zuidwest de Taalcampagne. Partners als de Bibliotheek en Taal doet Meer vervullen hierbij een actieve rol.
• Bekendheid geven aan pilots zoals Welzijn op Recept, dit loopt in Overvecht, Zuilen en Ondiep.
• Het versterken van de samenwerking rond psychische gezondheid van inwoners met een Turkse achtergrond in Overvecht, waarbij wordt bijgedragen aan het bespreekbaar maken van psychische gezondheid en doorverwijzing wordt vergemakkelijkt.
• Het meebouwen aan een netwerk van professionals rond Gezonde Leefstijl in Zuilen en Ondiep door het samen met bewoners zichtbaar maken wat bewoners met grote achterstanden nodig hebben om stappen te zetten richting gezond leven, rondom het thema 'Zet een stap'.

Continueren activiteiten op actuele gezonde leefstijlthema’s.
Samen met de partners, inwoners en initiatiefnemers in de stad verkennen we hoe we verder de omslag kunnen maken naar de aanpak van onderliggende oorzaken van een ongezonde leefstijl.
We gaan door met lopende activiteiten op leefstijlthema’s als Gezond Gewicht en de uitvoering van de Aanvullende Seksuele Gezondheidszorg (ASG) regeling. In 2019 gaan we samenwerken met GGD regio Utrecht als één Centrum Seksuele Gezondheid (CSG). Er is één loket voor toegang tot de soa- en seksualiteitsspreekuren. Het CSG is herkenbaar, betrouwbaar en we handelen volgens één vaste werkwijze.

In lijn met de Sportnota 'Utrecht sportief en gezond' zetten wij in op het stimuleren van initiatieven op het gebied van sporten en bewegen om gezondheidsvaardigheden te vergroten, een gezonde leefstijl te bevorderen en gezondheidsverschillen te verkleinen. De JGZ besteedt aandacht aan sport en bewegen in consulten. Samen met het Wilhelmina Kinderziekenhuis houden we bijvoorbeeld een sportadviesspreekuur voor kinderen met een chronische aandoening die graag willen sporten maar dat nu niet doen. We faciliteren de nieuwe stedelijke sportorganisatie Sport Utrecht (voorheen VSU en Harten voor Sport). Sport Utrecht bevordert een gezonde leefstijl van bewoners, bijvoorbeeld door inzet van vitaliteitsmakelaars (beweegmakelaars met aanvullende taken op het gebied van voeding en ontspanning die jeugd en volwassenen ondersteunen bij het vormgeven van een gezonde leefstijl). Daarnaast werkt Sport Utrecht aan het bevorderen van gezonde sportverenigingen.

Ook blijven wij een rookvrije generatie stimuleren samen met partners in de stad. Hierbij geven we extra aandacht aan 'De Rookvrije Start'. Het doel is dat (aanstaande) ouders stoppen met roken en rookvrij blijven. We geven uitvoering aan een alcoholbeleid waarin zowel naleving en handhaving als preventie belangrijk is. Het uitgangspunt is: onder de achttien jaar geen druppel, boven de achttien gebruik van alcohol met mate. Begin 2019 komen we met een nieuw Preventie en Handhavingsplan (2019-2022). Het regeerakkoord biedt ruimte voor lokale experimenten met de verkoop van gereguleerde wietteelt. Met de raadsmotie 'De Wiethouder Wint' in het achterhoofd, zet Utrecht zich actief in bij de ontwikkeling van wet- en regelgeving voor experimenten. Deze experimenten zijn gericht op de doelstellingen die in de raad zijn vastgelegd: het vergroten van gezondheid, wijkveiligheid en het bestrijden van illegale teelt door criminele organisatie.

Wij werken door het inzetten van gezondheidsexpertise aan een verbetering van de leefomgeving met het doel de gezondheid verder te verbeteren. De aanbevelingen uit het in 2018 verschenen rapport ‘De stad als gezonde habitat^[1]’, zien we als een steun in de rug voor ons werk:

• Blijf inzetten op bescherming van gezondheid tegen bijvoorbeeld een ongezonde luchtkwaliteit en geluidsoverlast. Gebruik de mogelijkheden van de Omgevingswet om lokaal strengere milieunormen te hanteren.
• Benut energie-, klimaat- en mobiliteitstransitie om bij te dragen aan een betere gezondheid in de stad.
• Leg gedeelde ambities voor een gezonde leefomgeving vast in omgevingsvisies.
  

In 2019 gebruiken we onze kennis om dieper in te gaan op de vraag hoe in de leefomgeving maatschappelijke opgaven kunnen worden verbonden met de groei van de stad. Zie ook het advies hierover van het Planbureau voor de Leefomgeving^[2]. De op te stellen Woonvisie zien we hierbij als een kans, omdat daarin aandacht is voor de gewenste woonbalans in de stad.
[1] Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (2018), De stad als gezonde habitat. Gezondheidswinst door omgevingsbeleid, Den Haag
[2] http://www.pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/pbl-2017-omgevingsbeleid-op-een-tweesprong-2963.pdf

Een transitie naar een voedselomgeving waarin de gezonde keuze vanzelfsprekend is past in de ambities van het college. Met de gezonde keus bedoelen we gezond voor mens en milieu, want ons consumptiepatroon leidt naast gezondheidsverlies door obesitas en chronische ziekten ook tot milieubelasting waaronder een bijdrage aan klimaatverandering door de uitstoot van broeikasgassen. In (regio) Utrecht zijn veel ondernemingen en initiatieven actief die gezond en duurzaam voedsel aantrekkelijk en toegankelijk maken voor iedereen. De gemeente Utrecht stuurt als een van de trekkers in de ‘City Deal Voedsel op de Stedelijke Agenda’ op het ontwikkelen van een gezonde voedselomgeving, en geeft daarmee invulling aan de Nationale Voedselagenda van het Kabinet. De nota volksgezondheid die dit jaar opgesteld wordt vormt aanleiding om de ambities in het Coalitieakkoord Utrecht, de City Deal en van partijen in de stad bij elkaar te brengen in een gezamenlijke ambitie op een gezonde en duurzame voedselomgeving. We zoeken hierbij naar gecombineerde gezondheids- én duurzaamheidswinst, bijvoorbeeld door minder vlees en meer plantaardig eten te stimuleren. We kijken naar alternatieven voor het produceren van vlees die bijdragen aan de reductie van de CO2 uitstoot. We volgen deze innovatieve ontwikkelingen en kijken waar we zo mogelijk aan kunnen bijdragen, bijvoorbeeld bij onderzoek naar de toepasbaarheid.

We werken in 2019 op verschillende manieren aan het gezonder en duurzamer maken van de voedselomgeving. We zoeken mogelijkheden in omgevingsvisies en gebiedsplannen om voedsel onderdeel te maken van ruimtelijke plannen en beleid. We zoeken naar (juridische) mogelijkheden om meer te sturen in aanbod van gezond en duurzaam voedsel, bijvoorbeeld door het fastfood aanbod te beïnvloeden. We geven voedsel een plek in de advisering over een gezonde leefomgeving en ondersteunen bewonersinitiatieven, zoals het voedselbos in Rijnvliet. We stimuleren maatschappelijke partijen en ondernemers om gezond en duurzaam voedsel uit de regio aan te bieden in kantines en restaurants en geven het goede voorbeeld in de eigen catering.

We geven in onze Jeugdgezondheidszorg extra aandacht aan gezonde voeding in de eerste 1000 dagen. We hanteren voor gezonde, duurzame voeding de richtlijnen van het Voedingscentrum, waaronder de Schijf van Vijf. We besteden aandacht aan het eten van plantaardige producten in de vorm van voldoende groente en fruit en minder vlees. Bij ouders met lage voedselvaardigheden, proberen we beter aan te sluiten en bij te dragen aan het verbeteren van die vaardigheden met bijvoorbeeld Groeikaarten over voedsel (in lijn met de thema’s Gezond opgroeien en Gezondheidsvaardigheden). We hebben ook aandacht voor de toegang tot gezond, duurzaam voedsel voor mensen die in armoede leven (zie Gezond rondkomen). We zijn alert op nieuwe kwetsbare groepen inwoners die extra aandacht nodig hebben. Ook hebben we aandacht voor nieuwe digitale mogelijkheden om de keuze voor gezonde en duurzame voeding gemakkelijk te maken.

Voor een gezonde en duurzame economische voedselomgeving is werkgelegenheid in deze sector van belang. Wij dragen hieraan bij door onder andere als partner betrokken te zijn bij het Diagnoseprogramma Voeding & Gezondheid. Waar mogelijk en nodig creëren we ruimte voor innovatieve ondernemers door in interne processen of beleid belemmeringen voor hen weg te nemen.

Van lokaal tot internationaal nemen we de rol van verbinder en expert (o.a. Food-Print Utrecht Region netwerk, Kennisalliantie Gezond Stedelijk Leven, Future Food UU, Milan Urban Food Policy Pact netwerk) en van partner en ontwikkelaar (Diagnose Voeding & gezondheid, City Deal Voedsel op de Stedelijke Agenda). Zo dragen we bij aan de lokale en (inter)nationale voedselagenda.

In Utrecht vinden wij het belangrijk dat inwoners onbelemmerd mee kunnen doen in de samenleving. Daarom willen wij de negatieve spiraal van ongezondheid, schulden en armoede voorkomen of doorbreken. In 2019 zetten we de huidige koers van gezond rondkomen voort langs de volgende drie lijnen:

1. Stress veroorzaakt door armoede en schulden
Armoede en schulden veroorzaken stress en dit is van invloed op gedrag. Op basis van de kennis en expertise over de effecten van (geld)stress op het gedrag, verbeteren we onze eigen dienstverlening om te beginnen bij de Jeugdgezondheidszorg en Werk en Inkomen. We delen deze kennis en expertise met onze partners (zoals het buurtteam), die bewoners die moeite hebben met rondkomen helpen en ondersteunen.

2. Onderliggende oorzaken van ongezonde voeding en armoede
We blijven werken aan de opgave om gezond en duurzaam voedsel ook voor Utrechters die niet veel te besteden hebben meer toegankelijk en vanzelfsprekend te maken. Ongezond eetgedrag wordt veelal veroorzaakt door geldgebrek: inwoners ervaren hoge prijzen van gezonde voeding en een laag besteedbaar inkomen. Ook de continue stress waar veel inwoners mee kampen zorgt ervoor dat zij neigen naar ongezond eetgedrag. Factoren zoals het voedingsaanbod in de directe woonomgeving en kennis van voeding blijken van belang. Met wat wij weten over de oorzaken van ongezonde voedselkeuzes en armoede bekijken we samen met inwoners en partners welke oplossingen mogelijk zijn en hoe we daaraan bij kunnen dragen.

3. Het signaleren van gezinnen die moeite hebben met rondkomen
Wanneer onze jeugdartsen- en verpleegkundigen signaleren dat gezinnen moeite hebben met rondkomen, bieden zij indien mogelijk passende ondersteuning of verwijzen daarnaar door. Op basis van Actieplan Kinderarmoede: JGZ aan zet! van het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) versterken we de werkwijze van de JGZ. We betrekken hierbij kinderen en hun ouders.

Kernthema's